ورود / ثبت نام
مروری بر بارشهای اخیر در عربستان
عربستان سعودی که به طور معمول خشک و بیابانی است در ماه‌های اخیر شاهد بارش های سیل آسایی بود. به گفته برخی کارشناسان، این امر ارتباطی به تغییرات آب و هوایی ندارد!
زیرا در کوه‌های اطراف شهرهای مکه و مدینه جایی که معمولا بدلیل نبود کامل پوشش گیاهی به رنگ سیاه یا قهوه ای دیده می شوند، پس از بارش باران اخیر در سپتامبر و ژانویه سبز شده‌اند. تصاویر این پدیده نادر در رسانه‌های اجتماعی به ویژه در جامعه اسلامی در حال پخش شدن است که آن را به روز قیامت یا یکی از نشانه‌های قیامت پیوند میدهد.
آب و هوای عربستان در یک صحنه ناگهانی و نادر که به وضوح در تصاویر ماهواره‌ای قابل مشاهده است تغییر کرده و پوشش گیاهی در چندین منطقه در غرب عربستان سعودی بوجود آمد، که معمولا مناطقی با آب و هوای بیابانیِ خشک هستند.
در نتیجه فراوانی بارشها، به ویژه در قسمت غربی عربستان، مقدار قابل توجهی از گیاهان به شیوه‌ای غیر معمول در نتیجه مقدار غیر معمول بارش باران روییده‌اند.
در واقع، منطقه‌ای که شامل مکه، جده و مدینه است به عنوان مناطقی با آب و هوای خشک و بیابانی شناخته میشوند، با این حال، همان طور که مرکز هواشناسی ملی عربستان گزارش داده است، این منطقه بیابانی به یک منطقه سبز تبدیل شده است. بارانها شدت بالایی داشته و دوره آن بسیار طولانی‌تر از سالهای قبل بوده است.
نقشه تمرکز بارشهای اخیر در عربستان (mm)
میزان بارش در شهر مکه در ماه های اخیر
عوامل موثر بر بارشها
بارش زیاد ناشی از جریان هوای کم فشار (فروبار) در زاویه و مسیری غیر عادی در سراسر مصر به سمت شمال و تاثیر حرکت این پهنه بوده است.
بخار آبی که هوا میتواند در خود نگاه دارد با ازدياد دما افزايش مييابد.
گسترش و انبساط هوای فروبار دریای سرخ و همزمانی آن با جریان بالای رطوبت هوا، باعث ناپایداری جوی مکرر در غرب عربستان سعودی شده و پس از آن، بارش این باران غیر معمول، مناطق کوهستانی متمرکز در بخش غربی عربستان شروع به سبز شدن کرده‌اند.
بنا به گفته دانشمندان هواشناسی، بارش سنگین باران باید با تغییر شرایط آب و هوایی همراه باشد. پروفسور میشل ون ولت توضیح میدهد که عربستان سعودی آب و هوایی بیابانی دارد و در برخی مناطق آب و هوای آن نیمه‌خشک است. او استاد هیدرولوژی فیزیکی در دانشگاه اوترخت است. در منطقه اطراف مکه به طور متوسط ۱۱۲ میلی متر باران در سال باریده است، ولی در برخی مناطق خاص ماکزیموم این بارشها بالاتر از حد میانگین میباشد.
“معمولا باران نسبتا کمی در اطراف مکه میبارد که بسیار کم‌تر از ماه‌های اخیر در آن منطقه است. لزوما نمیتوان گفت که بارش شدید باران در ماه گذشته در عربستان سعودی به دلیل تغییرات آب و هوایی است. به هر حال، آب و هوا همیشه نامنظم است، اما امکان این نوع افراط و تفریط بارشی در سراسر جهان در حال افزایش است.”
“گرم شدن جهانی هوای کره زمین در نیم‌قرن گذشته به این معنی است که بخار آب بیشتری حفظ شده است. بعبارتی با افزایش دما، هوا میتواند مقدار بیشتری بخار را در خود ذخیره کند قبل از آن که به میعان برسد. این بخار نیز باید در جایی ساکن شود.”
” توزیع ته نشینی بخار آب بر روی مناطق مختلف در فضا و همچنین در زمان تغییر می‌کند. به عبارتی این امر دلیل بارش بسیار سنگین و طوفانی و همچنین خشکسالی بسیار شدید در برخی نقاط است” ” و این واقعیت که روند تناسبی بارش در برخی مناطق بهم ریخته است باعث میشود بارشهای طوفانی روز به روز بیشتر شوند”.
روند تکرارپذیری
در جایی که معمولا چیزی رشد نمیکند، ناگهان گیاهانی پدیدار شده‌اند. این اتفاق همچنین پیش از این نیز پس از یک دوره کم‌باران در صحرای آتاکاما در شیلی رخ داد. گیاهان در مناطق خشک، متاثر از تغییرات آب و هوایی شدید سالم نمیمانند اما دانه‌های خود را پراکنده می‌کنند. آنها می‌توانند به طور ناگهانی، حتی در طول یک بارش نسبتا کوتاه، جوانه بزنند.
تصاویر ماهواره‌ای منطقه غربی عربستان بویژه مکه مکرمه نیز همین امر را نشان میدهد، نوار سبزی را نشان میدهد.
مکه و مدینه، جایی که بسیاری از این تغییرات آب و هوایی ناگهانی مشاهده شده است، مناطق مقدسی برای مسلمانان هستند. به همین دلیل است که بازتاب آن، به خصوص در جامعه اسلامی سرعت زیادی داشت. اگرچه برخی از مسلمانان این تغییر را مستقیما به مسائل ایمانی نسبت نمی‌دهند.
پژوهش‌های صورت گرفته قبلی از سال 1973-2009 در مورد روند بارشها در عربستان سعودی و مشاهدات سطحی نشان میدهد که، صرف نظر از فصول، بارش به طور غیر قابل توجهی در دوره اول (۱۹۷۹ – ۱۹۹۳) افزایش یافته و سپس به طور قابل توجهی در دوره دوم (۱۹۹۴ – ۲۰۰۹) کاهشی بوده است.
توالی زمانی مشاهده شده (الف) فصل مرطوب و (ب) بارندگی فصل خشک (میلی متر) در دوره 1979-2009 در عربستان سعودی.
روندهای فصلی برای دوره اول (1979-1993) و دوم (1994-2009) در شکل بالا نمایش داده شده است. برای فصل مرطوب، دوره اول نشان دهنده افزایش ناچیز بارندگی و کاهش قابل توجه بارندگی در دوره دوم میباشد. برای فصل خشک، دوره اول نشان دهنده افزایش ناچیز بارندگی و دوره دوم نشان دهنده کاهش قابل توجه بارندگی است. همزمان با کاهش بارشهادر دوره دوم، دمای عربستان به طور قابل توجهی افزایش یافته و نرخ افزایشی سریع‌تر نیز شده است. (المزرویی و همکاران 2012)
پس میتوان نتیجه گرفت روند پیش آمده، تکرار پذیر بوده و شاید درخور توجه زیادی بعنوان نشانه اخرالزمانی نباشد. برای مثال در نمودار زیر میتوان مشاهده کرد که میزان بارشها از سال 2018 مجددا افزایشی شده و در سال 2023 به اوج خود رسیده است. این همان مسیری است که عربستان دوره اول بارشی در سالهای 1979-1993 تجربه کرده بود.
میانگین مقادیر بارندگی سالانه برای 270 ایستگاه بارش در سراسر منطقه KSA (از 1960 تا 2018) توزیع شده است. (Mazen M. Abu Abdullah و همکاران 2018)
برنامه سبز سازی بیابان عربستان سعودی
عربستان‌سعودی هم اکنون در حال کار بر روی افزایش پوشش گیاهی و سبز کردن بیابان از طریق طرح ابتکاری عربستان سبز (SGI) است.
این پروژه که در ماه مارس سال ۲۰۲۱ با هدف کاشت ۴۵۰ میلیون درخت تا سال ۲۰۳۰، که توسط شرکت عربی نیوزویک کلید خورده است، بزرگ‌ترین پروژه کاشت دائمی این کشور میباشد. تا پایان سال ۲۰۲۱، حدود ۱۰ میلیون درخت در ۱۳ منطقه کاشته شده است.
برای مقابله با خطر بالقوه گسترش شهری، دولت عربستان، هدف خاص SGI را برای ترکیب فضای سبز به صورت هماهنگ در توسعه شهری، از جمله پارک‌ها و فضای سبز در محدوده شهرهای بیابانی عربستان، تعیین کرده است.
این تلاش‌ها نه تنها به کاهش دمای در حال افزایش کمک می‌کند، بلکه انتشار دی‌اکسید کربن را نیز کاهش میدهد و کیفیت هوا را بهبود می‌بخشد. یکی از دلایلی که میتواند بر میزان بارشها تاثیر داشته باشد این پروژه است اما هنوز مدرک قابل اثباتی برای این تاثیرگذاری ارائه نشده و نمیتوان به آن پسنده کرد.
نقشه راه SGI همچنین برای توقف تخریب خاک، حفظ تنوع زیستی منحصر به فرد و حفظ منابع آب محدود در کشورهایی با بارش کم و کاهش آب زیرزمینی مثل عربستان ایجاد شده است.
رابطه توپوگرافی و بارش
یکی از دلایل موثر بر بارش بیشتر، ارتفاع بالاتر منطقه است. روابط بین بارندگی و ارتفاع زمین میتواند پیامدهای قابل توجهی برای مطالعات بارش-رواناب در هیدرولوژی داشته باشد.
در گزارشی از مطالعه روابط بین بارندگی سالانه و فصلی و ارتفاع زمین در عربستان سعودی با استفاده از روش‌های حداقل مربع معمولی جهانی (OLS) و رگرسیون وزنی جغرافیایی محلی (GWR) با استفاده از روش OLS، همبستگی معنی داری بین ارتفاع و بارندگی بهاره با ضریب تعیین مطلوب دیده میشود، اما برای بارندگی سالانه و سایر فصول این همبستگی شدت کمتری نشان میدهد. تغییراتی در تخمین پارامترهای به دست آمده با GWR وجود داشت، اما اکثر تخمین ها یک ارتباط مثبت را نشان دادند. نتایج حاصل از این مطالعه نتایج مطالعات دیگر را تأیید می کند که در آن بارش و ارتفاع از سطح دریا همبستگی مکانی دارند.
پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که استفاده از یک مدل محلی غیر ثابت مانند GWR آنها را قادر می سازد تا توضیح عمیق تری از روابط بین بارندگی و ارتفاع زمین نسبت به یک مدل جهانی مانند OLS از نظر تخمین و پیش بینی فضایی ارائه دهند.
تراکم و چگالی بارشها از لحاظ مکانی و با توجه به ارتفاعات نشان میدهد در ارتفاعات بارش بیشتری رخ داده است و این روند بارشی طبیعی میباشد. بعبارتی انتظار میرود که در این مناطق بارش بیشتر باشد و همین اتفاق نیز افتاده است.
اما مسئله‌ای که توجه بیشتری به دنبال خود داشت رویش گیاهان و سرسبزی این مناطق بود که حالتی غیر عادی دارد. طبق بررسی ها و مطالعات دلایلی از جمله افت فشار هوا و همزمانی آن با افزایش رطوبت هوا وارده از سمت دریای سرخ دلیل اصلی این بارشها بوده که خود نیز حاصل از تغییرات گرمایش جهانی میباشد و وجود ارتفاعات و بارش روی آن جزو دلایل اصلی این بارشهای طوفانی نیست.
در مورد تاثیر توپوگرافی، داده‌ها بیشتر برای فصل بهار همخوانی دارند و وجود این ارتفاعات برای فصل زمستان در مقدار بارش بعنوان یک عامل غیر عادی انچنان موثر نیست و بیشتر مسائل مربوط به افت فشار و رطوبت هوا مطرح بوده و دلیل صحت این مطلب نیز بارانهای پر شدت با زمان بارشی کم بوده و همانند فصل بهار یا سایر دفعات بارشی عادی نبوده است.
نتیجه گیری
برای بررسی بهتر باید تحقیقات بیشتر در مورد این موضوع در عربستان سعودی بر روی داده‌ها شامل متغیرهای مستقل تر مانند نزدیکی به منبع رطوبت، حرکت توده هوا و جهت باد، دما و فشار متمرکز انجام شود. اما بصورت خلاصه میتوان میزان اهمیت توجه به این بارشها را نسبت به بیان نشانه آخرالزمانی آن در این بازه زمانی را به شرح ذیل مطرح کرد:
- بارشها منطقه محدودی را شامل میشوند که نسبت به عربستان از لحاظ درصدی قابل توجه نیست
- بارندگیها با شدت بوده و پیوستگی کافی را نداشته‌اند لذا این سرسبزیها موقت بوده و دوام پذیر حداقل در بازه زمانی فعلی نیستند
- بارشها طوری نیست که منجر به ایجاد رودخانه حتی رودخانه فصلی شود و فقط در برخی مناطق سیلاب موقت ایجاد کرده است.
- تکرار پذیری آماری بارشها بر اساس اطلاعات موجود که نشان میدهد وجود بارشهای طوفانی هر چندسال یکبار غیر عادی نیست.
- روند های غیر عادی بارشی بدلیل گرمایش جهانی بوده و در نقاط دیگری ازجمله شیلی نیز وجود دارد.