گرز لنگر چرا معلق است؟ آیا به زمین لغزش سیمره ارتباطی دارد؟

یکی از جاذبه‌های عجیب و دیدنی ایلام سنگ معلق گرز لنگر است. بخش ماژین شهرستان دره‌ شهر از ۲ دهستان با نام‌های دهستان کولکنی و ماژین تشکیل شده است. گرز لنگر یکی از روستاهای دهستان کولکنی است. یکی از جاذبه‌ های این روستا نیز سنگ معلق است.

تعادل سنگ معلق گرز لنگر را حوادث طبیعی مانند زلزله و طوفان برهم نزده است. باید گفت اگر چه زمان دقیق حضور سنگ معلق  گرز لنگر به این شکل مشخص نیست، اما ساکنین محلی تخمین می‌زنند از حداقل ۱۵۰ سال پیش در این وضعیت قرار دارد. با این وجود ممکن است زمان قرارگیری این سنگ خیلی بیشتر از این تخمین باشد. این جاذبه طبیعی ویژگی منحصر به‌ فردی دارد که توجه گردشگران را به خود جلب کرده است، زیرا حتی اگر شما روی این سنگ بزرگ بپرید باز حرکت نمی‌کند.

زمین لغزش سیمره چیست؟

زمین لغزش سیمره از بلایای طبیعی مهمی است که در جنوب شرق دره سیمره در حوزه شهرستان دره شهر رخ داده است. این زمین لغزش به دلیل وسعت ابعاد و ویژگی‌های خاص خود, تاکنون مورد توجه دانشمندان متعددی قرار گرفته است.

در گذشته مطالعات متعددی در زمینه سن سنجی آن انجام شده, و جدیدا در حوزه باستان شناسی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. در این راستا, شواهد مکشوفه از سه نقطه مرتبط با زمین لغزش شامل محل لغزش, دهانه سد آواری و بستر دریاچه سیمره  نشان می‌دهند که زمین لغزش سیمره درآغاز دوره هولوسن، هم زمان با اوایل دوره نوسنگی رخ داده و موجب شکل گیری  یک دوره فترت در روند سکونت در دره سیمره شده که تا اواخر دوره نوسنگی تداوم یافته است.

ابرزمين لغزش سيمره در دامنه شمال خاوری کبيرکوه در مرز استان‌های لرستان و ايلام و ميان دو شهر پلدختر و دره‌ شهر رخ داده است.

سيمره بزرگ‌ ترين و گسترده‌ ترين زمين لغزش جهان است. اين لغزش نزديک به 11000 سال پيش روی داده‌ است. به نظر می‌رسد يک زمين لرزه بزرگ، ورقه‌ای به ستبرای 300 متر و درازای 14 کيلومتر از آهک آسماری را به ناگهان از روی يال شرقی کبير کوه به پايين سر داده است.

اين توده پس از برخورد با زمين و متلاشی شدن، به پيرامون پرتاب شده و تکه‌های آن که گاه به 20 متر مکعب نيز ميرسيده است، در پهنه‌ای بيش از100 کيلومتر مربع پراکنده شده‌اند.

در این محدوده بخشی از یال شمالی تاقدیس کبیره کوه متشکل از سازندهای ایلام سروک و پابده-گورپی (مزوزئیک) به همراه بخشی از سازندهای آسماری و شهبازان به دلایل مختلف از جمله تنش های آنی و بزرگ مانند زلزله و حضور عوامل ناپایدار کننده ذاتی از جمله زمین شناسی و توپوگرافی در یک محدوده به عرض تقریبی 8 کیلومتر و طول 15 کیلومتر و به ضخامت 300 متر گسیخته شده و در امتداد شیب زمین با یک جابجایی حدودا 20 کیلومتری بر روی منطقه مجاور در یک پهنه وسیع استقرار یافته اند.

از تبعات این پدیده نادر که از آن به عنوان بزرگترین گسیختگی سنگی در نیمکره شمالی زمین یاد می‌گردد می‌توان تغییرات شدید ژئومورفولوژیکی در شبکه‌های زهکشی منطقه و ایجاد دریاچه‌های مصنوعی بزرگ در منطقه پلدختر و دره شهر و احتمالا نابودی تمدنهای بشری در منطقه را نام برد.

مطالعات میدانی منطقه با کمک ابزارهای فیزیکی و مفهومی و روش‌های آزمایشگاهی منجر به شناخت لغزش‌های چهار مرحله‌ای در سطح طاقدیس کبیر کوه و متعاقب آن تشکیل دریاچه‌های چهارگانه در محدوده دره سیمره و دریاچه تک مرحله‌ای در محدوده دره کشکان شده است.

یافته‌های تحقیق بر اساس تعیین سن هشت نمونه از رسوبات کف و سطح دریاچه‌های سیمره و جایدر با استفاده از روش ترمولومینسانس نشان می‌دهد که زمان رخداد زمین لغزش سیمره و تشکیل دریاچه اولیه سیمره 85000 سال پیش بوده است. دریاچه دوم سیمره در 16500 سال پیش، دریاچه سوم در 10500 و دریاچه چهارم در 10100 سال پیش تشکیل شده‌اند.

بنابراین دره سیمره از 85000 سال پیش تا حدود 10000 سال پیش شاهد رخداد زمین لغزش‌های متوالی و شکل گیری 4 دریاچه بوده است. تعیین سن رسوبات پادگانه دریاچه جایدر حاکی از شکل گیری دریاچه جایدر همزمان با رخداد زمین لغزش اصلی سیمره و دریاچه اولیه سیمره در 85000 سال پیش و تخلیه آن در حدود 5000 سال پیش بوده است. بنابراین ماندگاری دریاچه جایدر حدود 80000 سال بوده است.

ارتباط گرز لنگر با سیمره

صفحه لغزش ۱۵ کیلومتر پهنا دارد و واریزه‌های لغزشی سطحی در حدود ۱۶۵ کیلومتر مربع را دربر می‌گیرد. واریزه‌های حاصل از این لغزش رودخانه کرخه را قطع کرده و در سرتاسر کف دره گسترده شده‌اند. برخی از مواد حاصل از این لغزش تا ۱۴ کیلومتر دورتر حرکت کرده‌اند.

عبدالمالک شنبه‌ زاده، مدیر کل میراث فرهنگی ایلام در این باره می‌گوید: “زمین لغزش سیمره، بزرگترین نمونه از پدیده زمین شناختی است که طی آن توده‌ای با وزن حدود 27 میلیارد تن دچار لغزش شده است. این زمین لغزش با عنوان” زمین لغزه کبیرکوه” واقع در شهرستان دره شهر- بخش ماژین –دهستان کولکنی –روستای گرز لنگر و دره دول به شماره 240 در تاریخ 93/12/23 در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است”.

وی می‌گوید: انرژی حاصل از این زمین لغزش به حدی بوده که سبب خرد شدن لایه‌های سنگی و حرکت مصالح لغزشی به طول ۲۵ کیلومتر در امتداد شیب و تاقدیس شده است. بدین ترتیب لند اسلاید سیمره متولد و درنتیجه حرکت این واریزه‌ها، مسیر رودخانه های کشکان و سیمره را در دامنه کبیر کوه مسدود، سدی طبیعی ایجاد و سبب به وجود آمدن دریاچه تاریخی سیمره شد.

شنبه‌ زاده عنوان کرد: محدوده خیلی کوچکی از این زمین لغزش در استان لرستان، شهرستان پلدختر حدفاصل بخش مرکزی، دهستان‌های جایدر و جلوگیر واقع شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی ایلام تصریح کرد: از ویژگی‌ های منحصر به فرد این اثر شامل وسعت محدوده زمین لغزش، عوارض بدیع به جای مانده از زمین لغزش مانند تالاب‌ها و سایر پدیده‌ های ناشناخته، چشم انداز و حضور تمامی عناصر منظر، کم نظیر بودن رخداد زمین لغزش سیمره، تنوع زیست جانوری و گیاهی، بکر بودن پدیده زمین لغزش، قرار گرفتن میان سه استان ایلام، لرستان و خوزستان به لحاظ موقعیت مکانی می‌شود که محدوده استان ایلام در این زمین لغزش بیشتر و وسیع‌تر است.